Winkelwagen
Friso Kramer
Friso Kramer was een eigenzinnig modernist. Hij geloofde in ‘vorm volgt functie’ en ‘minder is meer’. Niet als dogma of strijdkreet, maar als de logische uitkomst van menselijke betrokkenheid. Dat was de essentie van alles. Door de vanzelfsprekendheid van zijn ontwerpen, zijn ze niet in het oog springend. Toch kent iedereen minstens één van zijn ontwerpen. Dat maakt Friso Kramer de bekendste, onbekende ontwerper . Friso Kramer is één van Nederlands grootste industrieel ontwerpers en een zeldzame buitenlander die bekroond is met de Engelse titel; ‘Royal designer of Industry’.
‘Als vorm niet bijdraagt aan de functie heeft het geen bestaansrecht’
Wegontwerpen
Generaties groeiden op met zijn producten. Zijn stoel van kunststof en plaatstaal hield de rusteloze scholier bij de les. Zijn groene brievenbus kwam de postbode al in de voortuin tegemoet. Zijn straatlantaarn verlichtte de nachtelijke wandelaar en niet de hemel ‘omdat de maan en de sterren dat al doen’. Friso Kramer ontwierp het liefst voor de hele samenleving. Het dwong hem om universeel te denken en zichzelf volledig ‘weg te ontwerpen’, zoals hij het uitdrukte. ‘Als een product aan een breed maatschappelijk doel wil beantwoorden dan moet het zo anoniem mogelijk zijn.’ De ontwerper moest je kunnen vergeten, en liefst ook het ontwerp zelf. ‘Ik zou het fijn vinden als dat zo gezien wordt: een gebruiksvoorwerp in harmonie met de persoon die het gebruikt. Daarna valt het ding als het goed is niet meer op.’
Ontwerper
Zijn vader bouwde warenhuizen als ‘paleizen voor de arbeider’. Zijn docenten waren verbonden geweest aan het vooruitstrevende Bauhaus in Dessau. Zijn eigen verzetswerk als vervalser van persoonsbewijzen en stempels dwong hem tijdens de bezetting tot precisie en perfectie. Toen Friso Kramer na de oorlog als industrieel ontwerper aan de slag ging, was een diepgewortelde humane houding de essentie van dat alles geworden, het enige juiste vertrekpunt. Hij woonde in Amsterdam en bij hem in de buurt lag De Cirkel, het productiebedrijf van Ahrend. ‘Een wederzijdse kennis van mij en de directeur heeft de eerste contacten gelegd.’ Hij begon er als constructief tekenaar maar raakte al gauw tot zijn eigen opluchting als ontwerper aan de fabriek verbonden. In 1963 richtte hij met anderen het invloedrijke ontwerpbureau Total Design op. Acht jaar later keerde hij bij Ahrend terug, nu als artdirector.
Oplossingen
Friso Kramer dacht graag in grote aantallen, in massaproductie. Hij was ontzettend nieuwsgierig, maar bedacht niets zomaar omdat het leuk was, er moest altijd een aanleiding zijn, een belangrijke reden. Daarvan raakte hij gemotiveerd. Tegelijkertijd moest hij niets van compromissen hebben. Hoe onmogelijker de opdracht, hoe liever hij het had. ‘Als iemand met een probleem komt dan inspireert me dat mateloos om tot een oplossing te komen’, zei hij eens over zichzelf. Hij werd er ‘waanzinnig’ door gedreven. Wanneer hij voor Ahrend een stoel of een tafel ontwikkelde, dan leek het alsof zo'n object voor het eerst in de geschiedenis ontworpen moesten worden. Het resultaat was bijna altijd archetypische ontwerpen: de Revolt-stoel (1953), de Revolt-tekentafel (1957), de modulaire Facet-tafels (1964) en het systeemmeubel Mehes (1972), het veelzeggende acroniem van Mobility, Efficiency, Humanisation, Environment en Standardisation. Tot op de dag vandaag zijn het de pijlers waar het vormgevingsbeleid van Ahrend op rust.
Grenzeloos perfectionisme
Als Friso Kramer het had over industriële vormgeving dan deed hij het voorkomen alsof zijn rol als ontwerper doodeenvoudig was. Gewoon dienend, meer niet. In werkelijkheid ging achter zijn woorden en de eenvoud van zijn ontwerpen een immens complex ontwerpproces schuil, een grenzeloos perfectionisme, en jaren van productontwikkeling. ‘Je moet dagenlang door de fabriek lopen, kijken, dan efficiënt gaan denken’, zei hij eens, ‘je moet alle overtollige dingen opzoeken, opsporen, afhakken, wegwerpen en dan kijken wat er overblijft en daarmee aan het werk gaan.’ Het klonk al was hij ingenieur, chirurg en beeldhouwer tegelijkertijd.
‘Friso Kramer was een van de weinige Nederlandse ontwerpers die met werkelijk nieuwe oplossingen kwam’, zei een museumconservator eens over hem. Toen hij in 1953 uit conventioneel plaatstaal de Revolt ontwikkelde, ontketende de stoel een revolutie. Licht, rank en onverwoestbaar moderniseerde hij het naoorlogse Nederland. Niet alleen was de stoel een doorbraak op het gebied van vormgeving, het was ook één van de eerste werkelijk in massa geproduceerde meubelen.
Hemelbestormer
Friso Kramer was een ontwerper die zonder omwegen bezig was met de essentie. Hij was tegelijk een onderkoelde hemelbestormer voor doelmatigheid en duurzaamheid. Hij was zijn tijd ver vooruit met het idee om Europa te onder tunnelen zodat goederen en mensen met hoge snelheid verplaatst konden worden. Maar bovenal, om ervoor te zorgen dat het landschap en het milieu boven de grond weer een kans zou krijgen. Hij creëerde een filosofie, die tot op de dag van vandaag de ambitie, producen en cultuur van Ahrend bepaalt: ‘Een goed industrieel ontwerp moet de wisselwerking hebben tussen functioneel doel, productiemogelijkheid en bruikbaarheid. Want als vorm niet bijdraagt aan de functie heeft het geen bestaansrecht.’
